محمود بیلونیبیلونی، محمودبن محمد، ابوالثَّناء، محدّث، فقیه و ادیب شافعیِ حلب در قرن دهم و یازدهم است. در ۹۳۳، در حلب متولد شد. ۱ - مشخصات بیلونیدر کودکی پدر خود را از دست داد و عمویش سرپرستی او را به عهده گرفت. [۱]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۶، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
[۲]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۰، بیروت (بی تا).
۲ - فعالیت علمیبیلونی مدت زیادی نزد طبّاخ تحصیل کرد و ادبیات و فقه و اصول و ریاضیات و تجوید قرآن را فرا گرفت و از وی اجازه روایت کتب حدیث و نیز تألیفات و اشعارش را دریافت داشت. [۳]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۶ـ۱۵۷، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
بیلونی از کودکی به حفظ قرآن همت گماشت و علم قراآت را فراگرفت. در حدیث از شاگردان شیخ احمد طویل حلبی، معروف به ابن الطویل، محدث و صوفی شافعی، بود و از وی اجازه دریافت کرد. [۴]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۷، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
[۵]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۰، بیروت (بی تا).
در ۹۵۷، با نامه از علمای دمشق و قاهره، درخواست اجازه کرد که در پاسخ وی، علاءبن عمادّالدین دمشقی، کمال محمدبن ابوالوفا معروف به ابن موقع، شیخ ناصرالدّین طبلاوی و چند تن دیگر به او اجازه دادند. [۶]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۷، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
همچنین در ۹۶۳، در دمشق از محمدبن بلبان اجازه دریافت کرد. در ۹۶۴ به قصد حج به حجاز رفت و عالم بزرگ حجاز، احمدبن حجر هیتمی، به او اجازة فتوا و تدریس داد. [۷]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۰، بیروت (بی تا).
[۸]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۶۲، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
سپس به حلب بازگشت و در آنجا از استادش، رضی الدین ابن حنبلی، لغت شناس و شاعر و فقیه حنفی، اکرام و احترام دید و در زمان حیات همین استاد به تدریس پرداخت. نخست در جامع حلب متولّی آموزش قرآن و سپس مدرس مدرسهشدّادیّه شد و پس از درگذشت عمویش امام مسجد حجازیّه گردید. [۹]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۸، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
۳ - شاگردان بیلونیوی در دوران تدریس، شاگردان بسیاری پرورش داد؛ [۱۰]
محمد بن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، ج۳، ص۴۲، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹.
از استادش بیلونی به وفور علم و زهد و تقوای بسیار یاد کرده و او را حافظ قرآن و در ادبیات، منطق، هیئت و فقه و اصول و معارف صوفیّه بی نظیر خوانده است.
۴ - عزلت در اواخر عمربیلونی پس از مدتی از تدریس کناره گرفت، عزلت اختیار کرد و به تهذیب نفس پرداخت. در این مدت، جز بضرورت از خانه خارج نمی شد، ازینرو مقبولیت بیشتری نزد مردم یافت و به صلاح و پارسایی موصوف شد. وی در اواخر عمر، به ضعف چشم و گوش مبتلا شد و از آن پس تنها به تلاوت قرآن می پرداخت. [۱۱]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۱، بیروت (بی تا).
[۱۲]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۶۲، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
۵ - درگذشتدر ۱۰۰۷، به قصد حج به دمشق رفت و مدتی در آنجا بود، سپس راهی مصر شد و در همان سال در مصر درگذشت. [۱۳]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۱، بیروت (بی تا).
۶ - تالیفاتاز بیلونی اثری باقی نمانده، اما نمونه هایی از احادیث مسلسل و اشعار او در منابع آمده است. [۱۴]
محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۶، ص۱۵۹ـ۱۶۱، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹.
[۱۵]
محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۴، ص۳۲۱ـ ۳۲۲، بیروت (بی تا).
۷ - فهرست منابع(۱) محمد راغب طباخ، اعلام النّبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، چاپ محمد کمال، حلب ۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/۱۹۸۸ـ۱۹۸۹. (۲) محمد بن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹. (۳) محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت (بی تا). ۸ - پانویس
۹ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیلونی»، شماره۲۵۲۲. |